Lancering en toelichting Mooiwaarts 2012

Conferentie Ruimtevolk, 29 november 2012

Dames en heren, wij presenteren u…. Mooiwaarts!
Mooiwaarts is een oproep aan de regering om meer aandacht te schenken aan de kwaliteit van de omgeving. Dit pleidooi voor een waardevolle leefomgeving is nu al ondertekend door bewonersgroepen, architecten, projectontwikkelaars, professoren en bestuurders van gemeenten en provincies. En straks ook door u! Het thema ruimtelijke kwaliteit is namelijk van groot belang op een dag als vandaag. Wie is de eigenaar van de ruimtelijke kwaliteit? En hoe verandert dat eigenaarschap en het beleid daaromheen als gevolg van de ontwikkelingen die we vandaag bespreken?

In de samenleving groeit het besef over de waarde van een mooie leefomgeving. We pikken het niet langer dat ondernemers ons uitzicht blokkeren met lege kantoorkolossen, die er ook nog eens niet uitzien. Dat geluidschermen ons zicht op het landschap ontnemen. Dat hoogbouw lange schaduwen werpt, en dat liefdeloos neergekwakte bouwwerken de plekken die ons dierbaar zijn verpesten. Wie is eigenlijk de eigenaar van dat uitzicht, van die dierbare plekken, waar we als kind ooit speelden?
Meer dan ooit is de leefomgeving ‘onze leefomgeving’ geworden, waar we niet alleen een heftige mening over hebben omdat we ervan houden, maar waar we ons ook steeds vaker actief voor inzetten. Nederland kent inmiddels honderden voorbeelden van groepen mensen die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen woon- en leefomgeving. Dat varieert van stadslandbouw, via particulier opdrachtgeverschap van woonwijken, tot crowdfunding van een houten brug dwars door Rotterdam.

Niet begrepen

Maar de regering heeft dat niet begrepen. In de grootste wetgevingsoperatie sinds 1813 worden alle regels op het gebied van bouwen, milieu, natuur, water en ruimtelijke ordening ondersteboven gekeerd en samengevoegd. De nieuwe Omgevingswet heeft tot dusverre als doel om onze omgeving ‘gezond en veilig’ te maken.
Gezond en Veilig? Mooi niet… Al is het 100 keer gezond en veilig, als ‘mooi’ niet meer meedoet, dan laat ik daar mijn kinderen niet opgroeien. Daar vestig ik mijn bedrijf niet. En dan vinden pubers geen romantische bosjes meer om ongezien hun eerste kus te stelen. Wat zal mijn uitzicht zijn, straks, vanachter de geraniums? Nee, gezond en veilig, da’s veel te weinig.

De nieuwe wet loopt gelijk op met een grote privatiseringsoperatie. Er zijn veel mensen die (tegen beter weten in) denken dat het wel goed komt met de ruimtelijke kwaliteit als we de bouwondernemers en de particulieren alle ruimte geven. Als we de ruimtelijke kwaliteit privatiseren. Ze zeggen: iedereen heeft belang bij een mooi gebouw. Dat komt dus heus wel goed met die kwaliteit. Sommige gemeentebestuurders zeggen het hen na, en onder het mom van vrijheid voor de burger kieperen de oude kwaliteitsinstrumenten over de schutting. Ze boeken daarmee een klein succesje voor de gemeentebegroting, maar creëren een grote ramp voor de vastgoedwaarde.
Dat gaat dus helemaal niet vanzelf goed. Ruimtelijke kwaliteit is meer dan de optelsom van duizend en een sprookjeskastelen.

Bloed, zweet, tranen

Decennialang had de overheid het alleenrecht op ruimtelijk kwaliteitsbeleid. Nu gaan ‘gebruikers’ een steviger rol innemen, zij willen medeverantwoordelijk zijn voor de kwaliteit en meebepalen wat de ambities zijn. Ruimtelijke kwaliteit wordt in de literatuur omschreven als de waarde die gebruikers toekennen aan hun omgeving, in een bepaald gebied en op een bepaald moment. Anders gezegd: wat je op dit moment waardeert, kan op een ander moment waardeloos lijken. Wat op deze plek waardevol is, is elders een aanfluiting. En wat jij waardevol vindt, is misschien voor je buurman veel minder belangrijk. Maar dat wil niet zeggen dat een waardevolle leefomgeving niet bestaat. Natuurlijk bestaat die, we merken dagelijks allemaal het verschil tussen een liefdeloze, verrommelde omgeving met een omgeving waar aandacht besteed is aan de kwaliteit.
Kwaliteit ontstaat natuurlijk helemaal niet in wetten en regels, als iemand dat ooit gedacht mocht hebben. Kwaliteit ontstaat in de harten van mensen en wordt werkelijkheid als visie, vakmanschap en daadkracht elkaar ontmoeten, in een ontwerp dat respect toont voor de bestaande omgeving. Het kost inspanning, bloed, zweet en tranen, maar den heb je ook wat! In Mooiwaarts vragen we van de overheid om de ruimte te scheppen waardoor wij als inwoners optimaal uitgedaagd worden om bij te dragen aan onze gemeenschappelijke leefomgeving.

Regelvrijheid is geen algemene blijheid. De overheid kan geen afwezige zijn in het gesprek over kwaliteit. De overheid is immer de enige die namens ons allemaal afspraken kan vastleggen en afdwingen. Die ons kan stimuleren om gezamenlijk onze verantwoordelijkheid op te pakken. Laten we samen beschrijven wat we in onze leefomgeving belangrijk vinden. Een gemeenschappelijke visie op de ruimtelijke kwaliteit. En dan vragen we van iedereen die een bouwplan heeft om de kwaliteit op z’n minst in tact te laten. Hoewel het nog beter zou zijn als hij met zijn initiatief een maatschappelijke meerwaarde levert voor onze leefomgeving. Maar als hij er een rommeltje van maakt, of voor zijn droom de verkeerde plek heeft uitgekozen, dan is het de overheid die er in een democratisch proces tenslotte nee tegen zegt.

Drie dingen

Met Mooiwaarts pleiten we voor drie dingen.

1. Voor elk gebied wordt een visie opgesteld. Daar staat in wat hier van waarde is. Waar zit het goud, waar zit het zilver, en welke gebieden van koper moeten worden opgepoetst? Welke rol speelt de overheid?
   Je vraagt nu wie die visie opstelt. Nou, de ‘gebruikers’ van het gebied, de eigenaren, die we tegenwoordig allemaal zijn omdat de leefomgeving van ons allemaal is.
   En wie dan die visie vaststelt. Nou, onze vertegenwoordigers in het parlement, de provinciale staten of de gemeenteraad.
2. De initiatiefnemers van een project zijn zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit. Zij moeten uitleggen waarom hun project een meerwaarde heeft voor de omgeving.
   Hoe kunnen ze weten of hun project een meerwaarde heeft? Ze beoordelen of het wel past bij de visie die de gemeenschap heeft geformuleerd.
   Wie kan ze helpen om die meerwaarde tot stand te brengen? Ze kunnen op een moment dat hun het beste uitkomt een beroep doen op een team van kwaliteitsadviseurs, waarbij ze zelf ook mee kunnen denken over de samenstelling van dat team.
3. De lokale overheid richt een systeem van kwaliteitsborging in. Want een project dat niet past bij de visie moet uiteindelijk met een democratisch besluit tegengehouden kunnen worden.
   Wie speelt een rol bij die borging, hoe wordt dat geregeld? Daar gaat de wetgever niet over. Dat mogen de betrokkenen op lokaal niveau zelf afspreken en regelen. Maar het besluit over een vergunning wordt genomen op grond van een ‘ruimtelijk kwaliteitsadvies’ door onafhankelijke deskundigen, die adviseren over de vraag of het project past bij de ‘goede kwaliteit van de ruimtelijke leefomgeving’ die in de visie is vastgelegd.
   Hoe ver gaat dat advies? Gaat het over de kleur van de sponningen of over de wijdsheid van het uitzicht? Ook dat bepalen de lokale betrokkenen zelf, en de ambitie ligt vast in de omgevingsvisie.

Sterke ruimtes

Het Ruimtevolk dat hier vandaag bijeen is, gaat op expeditie. Maar waar gaat die expeditie heen? Volgen we de lijn van het oude kabinet? Privatiseren we de ruimtelijke kwaliteit, zoals we vroeger schaamteloos de ‘ruimtelijke onderbouwing’ hebben geprivatiseerd? Laten we toe dat de plekken van onze dierbare herinneringen gestolen worden of per ongeluk verdwijnen? Het kabinet kan nog zo hard toeteren op de hoorn van verdere privatisering, maar alle seinen staan inmiddels op rood. De wissels van onze expeditie staan toevallig een andere kant op. De kant van de gemeenschap die roept om meer kwaliteit. De trein dendert Mooiwaarts.

Wij vragen u vandaag om dit pleidooi met uw handtekening te ondersteunen. Er is één voorwaarde. U mag alleen tekenen als u het pleidooi aan tenminste twee andere mensen doorgeeft. En dat gaan wij niet controleren.
U zet uw handtekening op mooiwaarts.nl of met een email naar info@ruimtelijkekwaliteit.nl
Of door een krabbel op de tekst van het pleidooi, dat hier op u ligt te wachten.
Op 12 december bieden we het Pleidooi aan aan de Minister van IenM. We hopen op duizenden handtekeningen!

En Mooiwaarts gaat verder. De dialoog over de concrete invulling van dat nieuwe eigenaarschap is per vandaag geopend… Want het nog niet uitgekristalliseerd. Mooiwaarts wil een gezamenlijke zoektocht inzetten naar de manier waarop we tijdens en na de paradigmaverschuiving waar we vandaag over praten, kunnen zorgen voor sterke ruimtes!
Geef ons reacties, vul ons aan, meldt ons voorbeelden. We spreken u graag, hier vandaag of op mooiwaarts.nl.