Drie Punten Plan
1. Common Sense
Organiseer Common Sense, of anders gezegd: organiseer het zo dat publieke belangen optimaal profiteren van ondernemers die initiatief tonen, en wel zodanig dat ook de initiatiefnemer er beter van wordt. Lokale overheden hebben een zorgplicht voor de ruimtelijke kwaliteit; initiatiefnemers hebben behoefte aan voldoende speelruimte om een bouwwerk of ingreep tot stand te brengen die kwaliteit heeft. Maar de werkelijkheid is complex en onoverzichtelijk, met stroperigheid en kwaliteitsverlies als gevolg. Cruciaal is, volgens ons, dat in een vroeg stadium een gesprek belegd wordt tussen initiatiefnemer en een onafhankelijk team dat:
(a) de kwaliteitseisen en -randvoorwaarden van de overheid kent op de domeinen cultuurhistorie, landschap, stedenbouw, infrastructuur en architectuur,
(b) in staat is ‘meekoppelende belangen’ te identificeren en te mobiliseren en
(c) de initiatiefnemer kan bijstaan in ontwerp-, massa- en locatiekeuzes.
Het gaat hier niet om toetsen van een plan aan rechtszekerheid biedende regels, het gaat om een servicegericht advies aan zowel initiatiefnemer als bevoegd gezag over de meerwaarde die het initiatief biedt in het licht van het publieke belang. Voorkom dat de initiatiefnemer en de gemeente overspoeld worden met sectorale adviezen en eisen, maar organiseer synergie, integraliteit en vooral (ruimte voor) gezond verstand. Het spreekt voor zich dat dit alleen noodzakelijk is bij initiatieven die (grote) betekenis hebben voor het publiek belang, en dat is niet bij elke schutting of elk bedrijfspand het geval.
De concept Omgevingswet kent nu een verplichte lokale monumentencommissie. Om een stapeling van sectorale commissies en adviezen te voorkomen, bepleiten wij de naam van deze commissie te vervangen door Team Omgevingskwaliteit, dat advies uitbrengt over de kwaliteitsaspecten die het bevoegd gezag blijkens Omgevingsplan, -visie en beleidsregels voor de betreffende locatie relevant acht, met als minimumopdracht de wettelijke monumentenadviestaak.
2. Visie
Organiseer Visie. Het is niet goed mogelijk dat een gemeente haar lokale afwegingsruimte invult en haar zorgplicht voor omgevingskwaliteit kan waarmaken, zonder een democratisch vastgestelde visie op kwaliteit. Er moet ook ruimte bestaan voor een gemeente om ‘nee’ te zeggen tegen een ongewenst initiatief – en dat is niet mogelijk zonder een vastgelegde visie. Die hoeft niet meteen de vorm van een Omgevingsvisie aan te nemen: de visie kan ook opgenomen zijn als richtinggevende beleidsuitspraak in (de toelichting op) het Omgevingsplan – met als voordeel een onmiddellijke koppeling tussen democratische visie en bouwmogelijkheden. Voorbeelden van dergelijke beleidsuitspraken zijn de Almere principles en de 10 Gouden Regels uit de integrale nota Ruimtelijke Kwaliteit van Haarlem. Een vastgelegde visie is noodzakelijk om ad hoc beslissingen bij het invullen van de lokale afwegingsruimte, en daarmee rechtsonzekerheid, te voorkomen.
3. Competenties
Organiseer Competenties. Bestuurders en beleidsambtenaren zijn niet gewend om de regels terzijde te schuiven als het gezond verstand dat vergt – de reflex is om voor juridische en financiële veiligheid te kiezen. De Omgevingswet noopt tot flankerend beleid, gericht op flexibiliteit, belangenweging en common sense onder bestuurders en (beleids-)ambtenaren. Maar Mooiwaarts heeft ons ook geleerd dat adviseurs en ontwerpers niet gewend zijn om meerwaarde te erkennen in een project dat op hun eigen vakdiscipline (iets) tekort schiet. Ook in ‘onze’ vakwereld moeten competenties georganiseerd worden. Mooiwaarts speelt daar graag een rol in, we willen onze verantwoordelijkheid nemen samen met de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en met de organisaties van ontwerpers, planners en cultuurhistorici. We stimuleren de cultuuromslag naar werkelijk integrale kwaliteitsadviezen: een laboratorium integrale advisering.
najaar 2013